{"id":21332,"date":"2022-12-13T13:25:18","date_gmt":"2022-12-13T11:25:18","guid":{"rendered":"https:\/\/uksw.edu.pl\/?p=21332"},"modified":"2023-02-13T12:27:43","modified_gmt":"2023-02-13T11:27:43","slug":"tajemnice-starozytnej-ceramiki-high-tech","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/uksw.edu.pl\/tajemnice-starozytnej-ceramiki-high-tech\/","title":{"rendered":"Tajemnice staro\u017cytnej ceramiki high-tech"},"content":{"rendered":"\n

Polscy naukowcy pod kierownictwem Ma\u0142gorzaty Zaremby, doktorantki z UKSW, odkryli tajniki produkcji egipskiego fajansu sprzed dw\u00f3ch tysi\u0119cy lat.<\/strong>\u202f <\/h2>\n\n\n\n

Wszystko zacz\u0119\u0142o si\u0119 ponad \u0107wier\u0107 wieku\u202ftemu\u202fw Tell Atrib, dzielnicy po\u0142o\u017conego w delcie Nilu miasta\u202fBenha. Podczas wykopalisk, polsko-egipska misja archeologiczna kierowana przez prof. Karola My\u015bliwca, odkry\u0142a na terenie, oddalonego o 50 km od Kairu, s\u0142awnego w staro\u017cytnym \u015bwiecie Athribis, pozosta\u0142o\u015bci warsztat\u00f3w rzemie\u015blniczych z II i III w p.n.e. Uwag\u0119 uczonych, w tym bior\u0105cego udzia\u0142 w wykopaliskach m\u0142odego\u202fstudenta archeologii, Fabiana Welca, zwr\u00f3ci\u0142y odnalezione piece do wypalania ceramiki. A tak\u017ce fajansowe figurki, amulety i fragmenty naczy\u0144. Sw\u00f3j doktorat Welc po\u015bwi\u0119ci\u0142 w\u00f3wczas w\u0142a\u015bnie, sk\u0105po dot\u0105d opisanym, egipskim\u202fznaleziskom\u202ffajansowym\u202fz okres\u00f3w ptolemejskiego i rzymskiego, kt\u00f3re uda\u0142o mu si\u0119 skatalogowa\u0107.\u202fCzy m\u00f3g\u0142 wtedy przypuszcza\u0107, \u017ce siedem, spo\u015br\u00f3d znalezionych w\u00f3wczas, fragment\u00f3w fajansowych naczy\u0144, powierzy po latach swojej doktorantce w Instytucie Archeologii UKSW, kt\u00f3ra rozszyfruje niezbadan\u0105 dot\u0105d,\u202f technologi\u0119 staro\u017cytnej produkcji fajansu?\u202f<\/p>\n\n\n\n

\"\"
Fragmenty naczy\u0144 z Tell Atrib, b\u0119d\u0105cych przedmiotem bada\u0144 (plansza z publikacji: Source of raw materials and its processing for the manufacturing of ptolemaic faience bowls from Tell Atrib (Nile Delta, Egypt). Jerzy Trzci\u0144ski, Ma\u0142gorzata Zaremba, Krzysztof Nejbert, Grzegorz Kapro\u0144, materials 2022, vol. 15, issue 18, 6251)<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

Prze\u0142omowe odkrycie\u202f <\/h3>\n\n\n\n

Naczynia fajansowe, o wyrafinowanej dekoracji reliefowej, musia\u0142y by\u0107 w staro\u017cytnym Egipcie towarem luksusowym. Nie bez przyczyny,\u202fzwyk\u0142ej, glinianej\u202fceramiki znaleziono podczas prowadzonych od 150. lat wykopalisk, miliony, naczy\u0144 fajansowych – zaledwie par\u0119 tysi\u0119cy. W Egipcie okre\u015blano je mianem \u201etjehnet<\/em>\u201d.\u202fTjehnet\u202fznaczy b\u0142yszcze\u0107. Po\u0142yskuj\u0105ce lazurowo, szkliwione przedmioty, przywodzi\u0142y na my\u015bl\u202fkamie\u0144 lapis\u202flazuli, ale by\u0142y od nich niepor\u00f3wnanie ta\u0144sze. Umiej\u0119tno\u015b\u0107 wyrobu naczy\u0144 fajansowych, taka jak\u0105 znano w Egipcie przed tysi\u0105cami lat, nie przetrwa\u0142a.\u202fPosz\u0142a w zapomnienie w pierwszych wiekach naszej ery. W Europie, szkliwienie wypalanej ceramiki, podj\u0119to na pocz\u0105tku XV wieku we w\u0142oskim mie\u015bcie Faenza, sk\u0105d nazwa \u201efajans\u201d. Ale nie by\u0142 to fajans, jaki zna\u0142 ptolemejski Egipt\u2026\u202f <\/p>\n\n\n\n

Dopiero m\u0142odej absolwentce geologii,\u202fMa\u0142gorzacie Zarembie, uda\u0142o si\u0119 odtworzy\u0107, krok po kroku, ca\u0142y\u202fnies\u0142ychanie\u202fskomplikowany proces technologiczny wyrobu naczy\u0144 fajansowych. By\u0142a to praca laboratoryjnego badacza\u202fi\u202fgeologa\u202fdetektywa, wymagaj\u0105ca precyzji, wiedzy i wyobra\u017ani.\u202f <\/p>\n\n\n\n

– Uda\u0142o si\u0119 odtworzy\u0107 najbardziej skomplikowan\u0105 technologi\u0119, jak\u0105 zna\u0142 \u015bwiat staro\u017cytny.\u202fNikt dot\u0105d nie sformu\u0142owa\u0142 tego typu wniosk\u00f3w.\u202fTo praca prze\u0142omowa – m\u00f3wi dr hab. Fabian Welc, prof. ucz. – Dzi\u0119ki\u202fniej\u202fpoznali\u015bmy,\u202fetap po etapie,\u202fsekwencj\u0119 wydarze\u0144. Wiemy ju\u017c\u202fjak powstawa\u0142a pierwsza ceramika\u202fhigh-<\/em>tech<\/em>\u202fw dziejach ludzko\u015bci. Pot\u0119\u017cne o\u015brodki\u202farcheologiczne na \u015bwiecie\u202fnie potrafi\u0142y tego odkry\u0107, a Ma\u0142gorzacie Zarembie si\u0119 uda\u0142o!\u202f <\/p>\n\n\n\n

Py\u0142 kwarcowy z kopalni z\u0142ota\u202f <\/h3>\n\n\n\n

– Wsp\u00f3\u0142czesny fajans nie ma nic wsp\u00f3lnego z fajansem staroegipskim \u2013 m\u00f3wi Ma\u0142gorzata Zaremba – jest raczej podobny do porcelany wypalanej w wysokiej temperaturze z glinki kaolinowej, nie z kwarcu!\u202f <\/p>\n\n\n\n

Bo te\u017c uzbrojona w\u202fsiedem wspomnianych fragment\u00f3w naczy\u0144,\u202fspecjalistyczne mikroskopy do laboratoryjnych bada\u0144 archeometrycznych,\u202fdzienniki wykopaliskowe i sporz\u0105dzone inwentarze,\u202fm\u0142oda badaczka\u202fz zespo\u0142em ustali\u0142a co nast\u0119puje: naczynia fajansowe by\u0142y w 90 proc. wykonane z py\u0142u kwarcowego.\u202fZa\u015b \u017cy\u0142y kwarcowe wyst\u0119puj\u0105 w Egipcie\u202ftylko\u202fw g\u00f3rach,\u202fna Pustyni Wschodniej. W\u202fkopalniach z\u0142ota!\u202fMateria\u0142 do wyrobu naczy\u0144 fajansowych m\u00f3g\u0142 wi\u0119c pochodzi\u0107 tylko stamt\u0105d.\u202f <\/p>\n\n\n\n

-\u202fDotychczas przypuszczano, \u017ce \u017ar\u00f3d\u0142em materia\u0142u do wyrobu naczy\u0144 m\u00f3g\u0142 by\u0107 piasek pustynny lub kruszone otoczaki\u202fkwarcu. A okaza\u0142o si\u0119, \u017ce to\u202fpy\u0142 kwarcowy, pochodz\u0105cy z ha\u0142d powsta\u0142ych po wydobyciu\u202fz\u0142ota\u2026- m\u00f3wi Ma\u0142gorzata Zaremba\u202f <\/p>\n\n\n\n

Naukowcy\u202fodkryli,\u202f\u017ce bogate w z\u0142oto bry\u0142y kwarcu kruszono w\u202fcharakterystycznych\u202fko\u0142yskowych\u202fmo\u017adzierzach\u202fsprowadzonych\u202fprzez Grek\u00f3w. Pozosta\u0142y py\u0142 kwarcowy\u202fwykorzystywano do wyrobu naczy\u0144.\u202fSp\u0142awiano\u202fgo\u202fNilem, nawet 500 km w d\u00f3\u0142 rzeki,\u202f do warsztat\u00f3w Tell Atrib,\u202fdrugiego\u202fpo Memphis,\u202fo\u015brodka wyrobu\u202fnaczy\u0144 fajansowych.\u202f <\/p>\n\n\n\n

-\u202fSam py\u0142 kwarcowy jest sypki.\u202fSzukali\u015bmy\u202fsubstancji,\u202fnadaj\u0105cej\u202fpa\u015bcie krzemionkowej\u202fplastyczno\u015b\u0107, konsystencj\u0119, kt\u00f3ra pozwala\u0142a na\u202fformowanie naczy\u0144. Odkryli\u015bmy, \u017ce by\u0142a\u202fni\u0105\u202f\u017celatyna\u202fwo\u0142owa.\u202fKluczowe\u202fokaza\u0142y si\u0119 wi\u0119c\u202fte dwa sk\u0142adniki\u202f- opowiada badaczka, przyznaj\u0105c, \u017ce we wszelkich\u202fustaleniach pomocne by\u0142y zar\u00f3wno mikroskopia skaningowa,\u202fanaliza chemiczna\u202fjak r\u00f3wnie\u017c analiza gaz\u00f3w, kt\u00f3re powsta\u0142y w trakcie wypalania i zosta\u0142y\u202fuwi\u0119zione w strukturze materia\u0142u\u202fnp. w p\u0119cherzykach glazury.\u202fNaukowcy odkryli, \u017ce sk\u0142adnikami\u202fpasty by\u0142a poza py\u0142em kwarcowym i \u017celatyn\u0105, mieszanina\u202fwapna palonego i m\u0105czki kostnej,\u202fmady\u202frzecznej\u202fi siarczku o\u0142owiu.\u202f<\/p>\n\n\n\n

\"\"
Naczynia egipskie odkryte w Tell Atrib, fot. za F. Welc, „Tell Atrib 1985-1995 IV. Faience Objects. PAM Monograph Series 5”<\/figcaption><\/figure>\n\n\n\n

Fajans l\u017cejszy od gliny\u202f <\/h3>\n\n\n\n

Samo przygotowanie form, glazurowanie i wypalanie by\u0142o\u202fnies\u0142ychanie skomplikowany procesem.\u202f <\/p>\n\n\n\n

– Dok\u0142adne badania\u202fpotwierdzi\u0142y nasze hipotezy: odkryli\u015bmy, \u017ce\u202fnaczyniom nadawano kszta\u0142t\u202fprzez wyciskanie nak\u0142adanych na siebie form\u202f\u2013 opowiada Ma\u0142gorzata Zaremba\u202fdodaj\u0105c, \u017ce zesp\u00f3\u0142 jest w trakcie ich rekonstrukcji\u202f\u2013\u202fJedn\u0105 z nich\u202fwype\u0142niano past\u0105\u202fkrzemionkow\u0105, przykrywaj\u0105c\u202fj\u0105\u202fdrug\u0105.\u202fPotem nak\u0142adano p\u0119dzelkiem\u202fzawiesin\u0119 do\u202fglazurowania,\u202fzawieraj\u0105c\u0105 zwi\u0105zki miedzi oraz antymonianu o\u0142owiu,\u202fco po wypaleniu nadawa\u0142o\u202fglazurze\u202fzielono-niebieski\u202fkolor.\u202fWype\u0142nianie\u202fzag\u0142\u0119bienia w dekoracji reliefowej\u202fbarwnikami zawieraj\u0105cymi kobalt,\u202fpodkre\u015bla\u0142o efekt g\u0142\u0119bi.\u00a0<\/p>\n\n\n\n

Sam proces wypalania\u202fw temperaturze od 1050 do 1150\u202fst.\u202fC, zako\u0144czony gwa\u0142townym sch\u0142adzaniem naczy\u0144, trwa\u0142, jak ustalili naukowcy, od pi\u0119ciu do o\u015bmiu godzin.\u202fNaukowcy dokonali\u202frekonstrukcji\u202fjednego z piec\u00f3w znajduj\u0105cych si\u0119 w Tell Atrib.\u202fPowstawa\u0142a\u202fnie\u202f-\u202fzwyk\u0142a ceramika, lecz\u202fniezwykle efektowne, z geometrycznymi, ro\u015blinnymi i figuralnymi motywami, dzie\u0142a sztuki.\u202f <\/p>\n\n\n\n

-\u202fOgromna\u202fby\u0142a\u202fpomys\u0142owo\u015b\u0107\u202ftych staro\u017cytnych\u202frzemie\u015blnik\u00f3w, wykonuj\u0105cych\u202fte\u202fwykwintne\u202fmisy w\u202fekstremalnie\u202fwysokich temperaturach\u202f\u2013 m\u00f3wi Ma\u0142gorzata Zaremba, dodaj\u0105c, \u017ce naczynia fajansowe by\u0142y l\u017cejsze ni\u017c naczynia z gliny -\u202fJu\u017c 4500\u202fpne, w czasach budowy pierwszych piramid,\u202fwykonywano\u202fw Egipcie\u202ffajansowe paciorki, koraliki, figurki, p\u0142ytki.\u202fRozkwit technologii nast\u0105pi\u0142\u202fw po\u0142owie drugiego tysi\u0105clecia przed nasz\u0105 er\u0105, gdy\u202fzacz\u0119\u0142y powstawa\u0107 pi\u0119knie zdobione,\u202fluksusowe naczynia.\u202fProf.\u202fFabian\u202fWelc m\u00f3wi, \u017ce nie widzia\u0142 dw\u00f3ch mis o\u202fidentycznych zdobieniach.\u202fEfekty przerasta\u0142y wyobra\u017cenia!\u202fI tyle\u202fuda\u0142o nam si\u0119\u202fwyczyta\u0107 z tych kilku fragment\u00f3w.\u202fDwa proste sk\u0142adniki: py\u0142 kwarcowy i \u017celatyna,\u202fa takie cuda mo\u017cna by\u0142o\u202fstworzy\u0107.<\/p>\n\n\n\n

Projekt badawczy zatytu\u0142owany \u201eTechnologia produkcji wyrob\u00f3w fajansowych w Egipcie okresu <\/strong>ptolemejskiego<\/strong> w \u015bwietle bada\u0144 archeologicznych i <\/strong>archeometrycznych<\/strong>\u201d zrealizowa\u0142 ze \u015brodk\u00f3w NCN Preludium 14, grant nr 2017\/27\/N\/HS3\/02464, zesp\u00f3\u0142 w sk\u0142adzie: Ma\u0142gorzata Zaremba (kierownik projektu), prof. dr hab. Fabian Welc i dr Jerzy Trzci\u0144ski.<\/strong> <\/p>\n\n\n\n

Ma\u0142gorzata Zaremba zosta\u0142a uhonorowana w maju tego roku, przyznawan\u0105 m\u0142odym naukowcom, presti\u017cow\u0105 nagrod\u0105 im. Martina\u202f<\/strong>Aitken\u2019a<\/strong>\u202fpodczas odbywaj\u0105cego si\u0119 w Lizbonie 43. International\u202f<\/strong>Symposium<\/strong>\u202fon\u202f<\/strong>Archaeometry<\/strong>. Przedstawiaj\u0105cy wyniki opisanych bada\u0144, zaprezentowany podczas sympozjum, plakat naukowy (poster), zosta\u0142 wybrany\u202fspo\u015br\u00f3d 50\u202fprezentacji.<\/strong>\u202f <\/p>\n\n\n\n

\u202f <\/p>\n","protected":false},"excerpt":{"rendered":"

Polscy naukowcy pod kierownictwem Ma\u0142gorzaty Zaremby, doktorantki z UKSW, odkryli tajniki produkcji egipskiego fajansu sprzed dw\u00f3ch tysi\u0119cy lat.\u202f  Wszystko zacz\u0119\u0142o si\u0119 ponad \u0107wier\u0107 wieku\u202ftemu\u202fw Tell Atrib, dzielnicy po\u0142o\u017conego w delcie Nilu miasta\u202fBenha. Podczas wykopalisk, polsko-egipska misja archeologiczna kierowana przez prof. Karola My\u015bliwca, odkry\u0142a na terenie, oddalonego o 50 km od Kairu, s\u0142awnego w staro\u017cytnym \u015bwiecie […]<\/p>\n","protected":false},"author":82,"featured_media":21334,"comment_status":"open","ping_status":"open","sticky":false,"template":"","format":"standard","meta":{"_acf_changed":false,"inline_featured_image":false,"footnotes":"","_links_to":"","_links_to_target":""},"categories":[150,1,15,16],"tags":[],"acf":[],"_links":{"self":[{"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/21332"}],"collection":[{"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts"}],"about":[{"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/types\/post"}],"author":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/users\/82"}],"replies":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/comments?post=21332"}],"version-history":[{"count":2,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/21332\/revisions"}],"predecessor-version":[{"id":24193,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/posts\/21332\/revisions\/24193"}],"wp:featuredmedia":[{"embeddable":true,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/media\/21334"}],"wp:attachment":[{"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/media?parent=21332"}],"wp:term":[{"taxonomy":"category","embeddable":true,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/categories?post=21332"},{"taxonomy":"post_tag","embeddable":true,"href":"https:\/\/uksw.edu.pl\/wp-json\/wp\/v2\/tags?post=21332"}],"curies":[{"name":"wp","href":"https:\/\/api.w.org\/{rel}","templated":true}]}}