OsiągnięciaFundamenty nieznanego budynku, XIX wieczną fontannę i fragmenty późnośredniowiecznej ceramiki odnaleźli archeolodzy z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego na terenie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Głównym przedmiotem badań było otoczenie XIX wiecznego Pałacu Myśliwskiego, wybudowanego przez Aleksandrę z Lubomirskich Potocką i Stanisława Kostkę Potockiego. Miał być on głównym budynkiem w granicach planowanego parku angielskiego, Morysina, stworzonego na cześć wnuka Maurycego. Podczas II wojny światowej park ten popadł w ruinę, zachowała się jedynie murowana, piętrowa rotunda, zaś pałacowa oficyna i budynki gospodarcze związane z pałacem zostały całkowicie zniszczone.
Studenci odbywający doroczne praktyki, uprzątnęli obszar wokół pałacu i uczestniczyli w jego inwentaryzacji. W przyszłym roku planowane są prace wykopaliskowe, które pozwolą na odsłonięcie fundamentów budynku, u zbiegu dróg wiodących do Pałacu Myśliwskiego i znajdującej się obok zagrody. Nie będzie to znalezisko przypadkowe, prace w terenie poprzedziła bowiem geofizyczna prospekcja nieinwazyjna przy użyciu georadaru i magnetometru, przeprowadzona w pierwszej połowie 2025 roku przez dr. hab. Fabiana Welca, prof. ucz. z Instytutu Archeologii UKSW. Badania potwierdziły istnienie tu w przeszłości, najprawdopodobniej domu stróża, widocznego na XIX wiecznych planach w sąsiedztwie Pałacu Myśliwskiego, po którym nie ma dziś w terenie żadnych śladów, jedynie fundamenty o rozmiarach 8 x 4 m z niewielką dobudówką od strony południowej.
Odtworzenie historii założenia parkowego wizjonera Stanisława Kostki Potockiego to dla badaczy i studentów archeologii praca detektywistyczna pełna zaskakujących zwrotów akcji i licznych pytań pozostających na razie bez odpowiedzi. Dziś wiadomo, że budowa Pałacu Myśliwskiego została ukończona w 1811 roku, a z czasem kolejni właściciele dobudowali w jego sąsiedztwie Oraculum (w 1825 roku), Neogotycką Bramę (w 1846 roku), Dom Stróża i Gajówkę (oba około 1850 roku).
– Wymienione obiekty są obecnie w ruinie, ale ich relikty są widoczne w terenie. W przeszłości w granicach Morysina znajdowało się więcej budynków, jednak te nie zachowały się, a z powodu braku ich przedstawień ikonograficznych bądź bardziej szczegółowych opisów, trudno cokolwiek więcej o nich powiedzieć – mówi dr Rafał Solecki z Instytutu Archeologii UKSW, koordynator projektu. O tym, że istniały informują nas oznaczenia na dawnych planach oraz jeden spis wykonany w 1907 roku, w trakcie „kontroli ubezpieczonych budowli w Wilanowie”. W dokumencie tym, oprócz już znanych budowli, wymienione są jeszcze dom ogrodnika, stajnia z wozownią, obórka i wspomniany dom stróża.
Podczas prowadzenia badań nieinwazyjnych w pierwszej kolejności zewidencjonowano relikty w najbliższym otoczeniu Pałacu Myśliwskiego. Pozostałością Pałacu Myśliwskiego jest wspomniana piętrowa rotunda średnicy zewnętrznej około 7 m. Od strony południowej widoczne są fragmenty kamiennych schodów a od północnej wypiętrzenie będące pozostałością zniszczonej oficyny. Wokół ruin wytyczono poligon badawczy o rozmiarach 35 x 20 m. W jego granicach, za pomocą georadaru, udało się wykryć dobrze zachowane fundamenty oficyny. Wg dr. hab. Fabiana Welca, prof. ucz. oznacza to, że poniżej gruzu pokrywającego otoczenie rotundy możliwe będzie uchwycenie dobrze zachowanych murów. Na północny wschód widoczne są ruiny dwóch budynków – mieszkalnego i gospodarczego – tworzących zagrodę, do której z pałacu można dojść po niewielkiej grobli usypanej w poprzek sztucznie stworzonego kanału. Budynek mieszkalny ma w planie kształt zbliżony do kwadratu o boku około 9,5 m, a w jego północno-wschodnim narożniku znajduje się piwnica. Fundament w części południowej wykonany jest z kamienia, ale ponad nim widoczna jest pozostałość ceglanej ściany. Murowana z cegły była także wspomniana piwnica. W jego obrębie znaleziono fragmenty kafli piecowych, co może wskazywać, że pełnił on funkcje mieszkalne. Budynek gospodarczy jest dobrze czytelny na obrazowaniu danych Numerycznego Modelu Terenu oraz w wynikach badań georadarem, ale w terenie jego relikty są trudne do uchwycenia.
– Dopiero po zagrabieniu powierzchni ukazały się fragmenty kamiennej ławy fundamentowej tworzącej kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach około 8,5 x 6,5 m, z pojedynczymi cegłami ułożonymi ponad nią – twierdzi dr Rafał Solecki. – W trakcie badania tego miejsca nie znaleziono materiałów, które wskazywałyby na funkcje mieszkalne, więc mógł to być budynek gospodarczy.
Badania archeologów z UKSW objęły również teren dawnego ogrodu przy Komisarii, czyli dworze komisarza dóbr wilanowskich zbudowanym w 1775 roku na południowy zachód od pałacu wilanowskiego, w zakolu Potoku Służewieckiego. Na planie z końca XVIII wieku na tyłach tego budynku widoczny jest ogród składający się z czterech kwater rozdzielonych alejkami przecinającymi się pod kątem prostym, z których jedna wytyczona jest na osi założenia. W trakcie badań poszukiwano pozostałości tego ogrodu – reliktów alejek, ogrodzeń i fontanny. Udało się znaleźć fontannę, ale nie osiemnastowieczną, a prawdopodobnie z przełomu XIX i XX wieku. Ciekawostką było natrafienie na liczne fragmenty ceramiki datowanej na późne średniowiecze, które mogą świadczyć o starszym osadnictwie na badanym obszarze. Były one jednak znalezione na wtórnym złożu, w warstwach ogrodowych datowanych na XVIII–XIX wiek.
Również w trakcie uprzątania powierzchni wokół Pałacu Myśliwskiego i jego sąsiedztwa natrafiono na fragmenty ceramiki o chronologii nie tylko współczesnej, ale też starszej, którą można datować od wczesnej nowożytności.
– To może oznaczać, że początki osadnictwa w tym miejscu są wcześniejsze. Charakterystyczna lokalizacja pozostałości budynków na niewielkich lokalnych wyniesieniach – terpach – sugeruje, że najstarsze osadnictwo w tym miejscu można wiązać z Olędrami – mówi dr Rafał Solecki. – Początki ich osiedlania się na terenach wzdłuż Wisły datuje się na XVI–XVII wiek. Nie można zatem wykluczyć, że Stanisław Kostka Potocki, organizując założenie parkowe w Morysinie, wybrał pod budowę Pałacu Myśliwskiego i jego zaplecza miejsce, które posiadało już dogodne warunki pod taką inwestycję. W ten sposób na starszych kopcach, a zapewne też fundamentach, wzniesione zostały nowe budowle. Weryfikacja tej tezy będzie możliwa w przyszłości, w trakcie planowanych prac konserwatorskich przy tych obiektach.
współpraca: Muzeum Pałacu Jana III w WIlanowie
25 August 2025
