Dokumentacja polskich miejsc pamięci

Studenci, absolwenci i doktoranci Instytutu Historii Sztuki pracowali w tym roku na dawnych polskich cmentarzach na Ukrainie pod kierunkiem prof. UKSW dr hab. Anny Czyż i dr. Bartłomieja Gutowskiego.

Wyniki prac opublikowane zostały w udostępnianym on-line katalogu (http://cmentarzetarnopolskie.uksw.edu.pl). Zawierają one m.in. opisy, fotografie, wymiary nagrobków, a także spisane są zachowane napisy. W ich wyniku 500 polskich nagrobków z dawnego powiatu zbaraskiego zostało udokumentowane.

Na obrzeżach Ochrymowiec w województwie tarnopolskim, obecnie na Ukrainie, jeszcze w pierwszej połowie II wieku znajdował się cmentarz, dzisiaj po nim zostało tylko kilka rozsianych kamieni. Zaś w niedalekich Szyłach, niewielkiej wiosce na końcu świata zachował się nagrobek sprzed 230 lat. Jest on najstarszym odkrytym na cmentarzach województwa tarnopolskiego. Piękny klasycystyczny pomnik spotkać można m.in. jadąc kilkanaście kilometrów dalej do  Paczyniec. W pobliskiej Zadrudze zaś nieoczekiwanie splotły się skomplikowane losy polskich emigrantów. Zachował się tam bowiem nagrobek wykonany przez lwowski warsztat, pochowany został w nim syn emigrantów do USA, który zginął jako żołnierz amerykański we Francji.

Te i wiele innych i monumentów udało się ocalić od zapomnienia podczas przeprowadzonej w tym roku dokumentacji polskich pomników nagrobnych znajdujących się na terenie dawnego powiatu zbaraskiego na terenie dzisiejszej Ukrainy. Łącznie jest ich ponad 500. Wśród innych znalezisk warto wspomnieć o wykopanym  z ziemi na cmentarzu w Koszlakach obelisku upamiętniający poległych w walkach z lat 1914-1920.

Prowadzone prace stanowią kolejny etap zakrojonego na szeroką skalę projektu dokumentacji cmentarzy na terenie dawnego województwa tarnopolskiego wspieranego m.in. przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Senat Rzeczypospolitej Polskiej i Instytut Polonika. W jego ramach, przygotowano od początku łącznie około 20.000 kart pomników nagrobnych m.in. z Tarnopola, Czortkowa, Borszczowa, Zaleszczyk, Buczacza, Zbaraża i wielu innych mniejszych miejscowości. W czasie tegorocznych prac wykonano dokumentację przede wszystkim prowincjonalnych wiejskich cmentarzy na terenie dawnego powiatu zbaraskiego. 

W najbliższych dniach otwarta zostanie w  Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie wystawa pokazująca efekty prac dokumentacyjnych, zwiedzać będzie ją można do połowy listopada.

Tekst: dr Bartłomiej Gutowski