Na tropie rzymskiej willi

Na wyspie Rab polscy i chorwaccy archeolodzy badają monumentalną willę rzymską oraz otaczające ją zaplecze gospodarcze.

Zakończył się trzeci sezon badań archeologicznych na chorwackiej wyspie Rab, prowadzonych w ramach projektu „Archeological Topography of the Island of Rab”, realizowanego wspólnie przez Instytut Archeologii UKSW (prof. Fabian Welc) oraz Instytut Archeologii w Zagrzebiu (dr Anna Konestra).

W poprzednich latach dzięki zastosowaniu najnowszych technologii (fotogrametria lotnicza, modelowania, GIS, geofizyka, wiercenia weryfikacyjne) udało się zlokalizować poszczególne elementy zaplecza gospodarczego rozległego rzymskiego kompleksu willowego z pierwszych wieków naszej ery, w tym m. in. zespół pieców do wypalania ceramiki, fundamenty budynków o przeznaczeniu gospodarczym oraz bardzo liczne znaleziska importowanej afrykańskiej ceramiki (amfory, terra sigillata), monety, szkło oraz wiele brązowych i żelaznych przedmiotów o zróżnicowanej formie i przeznaczeniu.

Z naszego punktu widzenia, najbardziej frapujące były jednak bazy kolumn znalezione w obrębie remontowanego w ubiegłym roku jednego z budynków gospodarczych. Odkrycia pozostałości budowli wskazywały na przebudowy w okresie późno-antycznym, co sugerowało, że mają one charakter wtórny i pochodzą z dotychczas nieodkrytego zespołu willowego, który mógł stanowić centrum całego badanego przez nas zespołu budynków gospodarczych – mówi kierownik projektu ze strony polskiej prof. Fabian Welc.

W trakcie tegorocznej kampanii, dzięki użyciu georadaru, dało się zlokalizować nie tylko pomieszczenia gospodarcze rozległej willi, ale również jej monumentalny portyk okalający wewnętrzy dziedziniec. Znaleziska baz kolumn świadczą, że był on od strony wewnętrznej ozdobiony kolumnadą i najprawdopodobniej również mozaikami podłogowymi.

Na zapleczu portyku wykonano wykopy sondażowe i odsłonięto fundamenty pomieszczeń gospodarczych z zachowanymi częściowo podłogami oraz basenem najprawdopodobniej do przechowywania oliwy. W trakcie badań znaleziono dużą ilość ceramiki, fragmenty dachówek, lampek oliwnych, rur ceramicznych, monety, bardzo liczne fragmenty naczyń szklanych w tym również unikalny – zdobiony i wykonany z brązu kałamarz.

Nie ulega wątpliwości, że zlokalizowana w tym roku willa była centralnym elementem rozległego zaplecza gospodarczego. Zdaniem prof. Welca jest to unikalne znalezisko w całym regionie północno-wschodniego wybrzeża Adriatyku, ponieważ dotychczasowe badania archeologiczne koncentrowały się wyłącznie na samych założeniach willowych, bez szerszego kontekstu. Odkryte założenie na wyspie Rab daje wgląd w gospodarcze podstawy funkcjonowania rzymskich latyfundiów na obszarze prowincji Dalmacja w pierwszych wiekach naszej ery.

W świetle naszych badań wyłania się obraz doskonale zorganizowanego, samowystarczalnego wiejskiego ośrodka poprodukcyjnego, które wytwarzało dobra nie tylko na swój własny, lokalny użytek, ale również na eksport. Dotyczy to głównie produktów ceramicznych i zapewne oliwy i być może również ryb. W zamian importowano wytwory szklane i wino oraz dobrej jakości naczynia typu terra sigillata, które przywożono głównie z Tunezji, w mniejszej ilości również z Bliskiego Wschodu. Co więcej eksploatowano lokalnie występujące rudy żelaza w celu produkcji narzędzi i gwoździ dodaje prof. Welc.

Projekt realizowany na wyspie Rab ma również wymiar praktyczny. Inwentaryzacja i prospekcja stanowisk ma zapobiec ich zniszczeniu przez rozwijającą się dynamicznie infrastrukturę turystyczną, bowiem odkrywane stanowiska są obejmowane ochroną konserwatorską i prawną. Co więcej, w przyszłości zabytki pozyskane w ramach prowadzonych wykopalisk zasilą planowane na wyspie muzeum, które stanie się jedną z lokalnych atrakcji turystycznych. Od trzech lat projekt sponsorowany jest przez gminę Lopar wyspy Rab oraz Instytut Archeologii w Zagrzebiu, chorwackie ministerstwo kultury oraz Instytut Archeologii UKSW.

 

 

Ilustracje wg kolejności od góry

Badania radarowe wykonywane przez prof. F. Welca
Eksploracja jednego z basenów do przechowywania oliwy lub wina. Fot. K. Rabiega
W trakcie badań licznie znajdowano monety. Fot. K. Rabiega.
Basen najprawdopodobniej do przechowywania oliwy odsłonięty na zapleczu willi. Fot. K. Rabiega.
Widok na zatokę Podsilo, w obrębie której odkryto rzymski kompleks produkcyjny. Fot. K. Rabiega.
Obraz georadarowy dziedzińca willi oraz stworzony na tej podstawie model. Rys. F. Welc.