Polska niezbadana

Przeczeszemy całą polską część Puszczy, czyli ok. 600 km kwadratowych. Celem jest m.in. wypracowanie modelu badań dziedzictwa kulturowego na terenach leśnych – mówi prof. Przemysław Urbańczyk, kierownik projektu Dziedzictwo kulturowe i przyrodnicze Puszczy Białowieskiej.

O uzyskaniu grantu w konkursie Symfonia 4 z Narodowego Centrum Nauki już informowaliśmy, ale teraz przedstawiamy szczegóły projektu. Okazją ku temu jest obchodzony dziś Międzynarodowy Dzień Archeologii.

Profesor Urbańczyk z Instytutu Archeologii WNHiS jest kierownikiem projektu, w który zaangażowanych jest ponad 30 naukowców, reprezentujących różne dziedziny wiedzy. Głównym wykonawcą jest Instytut Archeologii.

– Podejrzewam, że jest to największy tego typu projekt w Europie. Jednym z jego celów jest m.in. wypracowanie modelu badań dziedzictwa kulturowego na terenach leśnych – mówi prof. Urbańczyk. – Puszcza była badana, ale wyrywkowo: jest dużo śladów działalności człowieka od kilkunastu tysięcy lat. Od XVII wieku ten teren jest prawie dziewiczy, bo las jako miejsce polowań najpierw podlegał ochronie króla, a potem z tych samych powodów – cara. Dopiero od XX wieku zaczęła się jego eksploatacja – dodaje.

Projekt rusza w styczniu 2017 r. , planowany jest na trzy lata. Jego głównym celem jest przedstawienie w formie zwartego zbioru informacji o zasobach kulturowych i przyrodniczych związanych z działalnością człowieka w przeszłości na terenie całego polskiego kompleksu Puszczy Białowieskiej.

Z informacji o projekcie, dostępnych w Narodowym Centrum Nauki wynika, że badania terenów leśnych w przeszłości nie cieszyły się popularnością z powodu zwartej roślinności i brakiem możliwości pozyskiwania tzw. artefaktów z prospekcji powierzchniowej. Obecnie jednak nowe, nieinwazyjne narzędzie jakim jest lotnicze skanowanie laserowe zwane ALS (z ang. Airbone Laser Scanning) pozwala na odrzucenie teorii o „pustce osadniczej” terenów leśnych. Potwierdzają to wyniki dotychczasowych badań wykopaliskowych, sondażowych czy obserwacje wszelkich miejsc, gdzie naruszeniu uległa ściółka leśna, a także piaskowych kąpielisk, tzw. „paprzysk” żubrów, lisów, borsuczych nor, kretowin oraz buchtowisk dzików. Podobnie wykorzystuje się licznie występujące w naturalnym lesie wykroty, w których pomiędzy korzeniami drzew wywróconych na stanowiskach archeologicznych znaleźć można ceramikę lub krzemienie, wskazujące na obecność w tym miejscu osad lub cmentarzysk. Nie bez znaczenia jest również obserwacja miejsc odsłoniętych podczas prac porządkowych w lesie oraz na drogach gruntowych.

Zebrane dotychczas materiały wskazują, że działalność człowieka w Puszczy sięga starszej epoki kamienia. W projekcie wykorzystaną zostaną również inne metody nieinwazyjne: badania powierzchniowo-weryfikacyjne wygenerowane na mapach NMT (Numeryczny Model Terenu) czy NMPT (Numeryczny Model Pokrycia Terenu) stanowisk archeologicznych oraz badania geofizyczne wybranych obiektów osadniczych. Dane te zostaną uzupełnione o opracowania przyrodniczych map GIS (z ang. Geographic Information System), archiwalnych i współczesnych, opracowaną geomorfologię terenu, kwerendę archiwalną i źródłową związaną z historią badań i historią Puszczy Białowieskiej. Uzupełnieniem będą badania inwazyjne: wiercenia wybranych obiektów, badania sondażowe, niewielkie wykopy wybranych nowo odkrytych stanowisk w celu ustalenia ich chronologii. Pobrane próbki poddane zostaną badaniom laboratoryjnych i wraz z opracowanym materiałem zabytkowym będą stanowiły podstawę do dalszej interpretacji.

Zajmowanie się dziejami człowieka na terenach leśnych ściśle związane jest z odkrywaniem i rekonstrukcją środowiska przyrodniczego, badaniem jego zmian pod wpływem ingerencji „kultury”. Dlatego tylko współpraca archeologii z naukami przyrodniczymi pozwoli na pełne udokumentowanie i zrozumienie dziejów Puszczy.