Debata Fakultetów. W poczuciu odpowiedzialności za słowo

W wypełnionej po brzegi Auli Schumana odbyła się Debata Fakultetów zatytułowana „Mowa nienawiści. Między zagrożeniem nienawiścią a zagrożoną wolnością”.

W poświęconej mowie nienawiści Debacie Fakultetów wzięli udział ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz. z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, dr hab. Monika Przybysz, prof. ucz. z Wydziału Teologicznego, dr hab. Piotr Radkiewicz, prof. ucz. z Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej i dr hab. Witold Starnawski, prof. ucz. z Wydziału Nauk Pedagogicznych. Moderatorem Debaty Fakultetów była Dyrektor Instytutu Psychologii prof. dr hab. Magdalena Żemojtel-Piotrowska.

– Temat, który dziś podejmujemy, jest niezwykle istotny, szczególnie dla naszej wspólnoty akademickiej – mówił ks. prof. Ryszard Czekalski, rektor UKSW, rozpoczynając Debatę Fakultetów. – W świecie, w którym żyjemy, nakręcająca się spirala nienawiści, szczególnie widoczna w środkach masowego przekazu i mediach społecznościowych, ma realne konsekwencje. To rzeczywistość, w której ludzie używają słów w sposób niekontrolowany. A przecież wszystko zaczyna się od języka. Wystarczyłoby przestrzeganie ósmego przykazania: „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu”… Oby mowa nienawiści była nam wszystkim obca – dodał Rektor UKSW.

Prof. Magdalena Żemojtel-Piotrowska na wstępie podkreśliła, że kluczem do przybliżenia i zrozumienia zjawiska określanego jako mowa nienawiści jest postawienie właściwej diagnozy. Zwróciła uwagę, że tylko rzetelna analiza przyczyn i mechanizmów tego zjawiska pozwoli na skuteczne przeciwdziałanie jego negatywnym skutkom.

Język w służbie ideologii

Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz., zaznaczył, że w kwestii stosunków międzyludzkich nie budzi wątpliwości konieczność przestrzegania elementarnych zasad kultury dialogu oraz unikania pogardy. Jednocześnie zwrócił uwagę, że w dzisiejszych czasach jakakolwiek argumentacja w sprawach światopoglądowych może zostać zaklasyfikowana jako mowa nienawiści. Korzeni tego zawężonego definiowania pojęcia mowy nienawiści ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz., upatruje w ideologii włoskiego filozofa Antoniego Gramsciego.

– W kluczowej dla jego koncepcji hegemonii kulturowej i marszu przez instytucje ku marksistowskiemu społeczeństwu kluczową rolę odgrywał język – mówił  Prelegent. – Język traci wówczas funkcję opisu rzeczywistości, stając się narządzeniem przetaczającej się przez świat zachodni wojny między kulturą lewicowo-liberalną a prawicowo-konserwatywną.

Nienawiść i lęk w sieci

Dr hab. Monika Przybysz, prof. ucz. zdefiniowała mowę nienawiści jako przekaz, którego celem jest obrażanie, poniżanie, podżeganie do przemocy lub dyskryminacja różnych grup przede wszystkim ze względu na tożsamość. Tożsamość może zaś obejmować między innymi rasę, narodowość, pochodzenie i religię. W swoim wystąpieniu Prelegentka przywołała badania, z których wynika, że w Polsce co trzecia osoba spotkała się z hejtem wobec własnej osoby, a przy tym, według innego badania, istnieje przyzwolenie na hejt wśród ponad połowy ankietowanych. Dr hab. Monika Przybysz, prof. ucz. zwróciła uwagę zebranych na dramatyczne konsekwencje hejtu, określając uczucia nienawiści i lęku jako te, które najmocniej „przykuwają” do sieci prowadząc do polaryzacji w społeczeństwie i wzrostu nastrojów radykalnych.

Dr hab. Piotr Radkiewicz, prof. ucz. uznał mowę nienawiści za przejaw jednej z „najbardziej banalnych” przypadłości człowieka  – agresji werbalnej, jedną z manifestacji uprzedzeń, pogardy, jeden z komponentów piramidy nienawiści prowadzącej od unikania czyjejś obecności poprzez dyskryminację po przemoc fizyczną. Uznał jednak mowę nienawiści za „trzeciorzędną siłę sprawczą” hipotetycznych aktów przemocy.

– Ekspozycja na mowę nienawiści nie musi przekładać się na akceptację przemocy. Szukanie bezpośredniego związku między mową nienawiści a fizyczną agresją jest wątpliwe. – stwierdził dr hab. Piotr Radkiewicz, prof. ucz.

Slogan dający przyzwolenie

Dr hab. Witold Starnawski, prof. ucz., podobnie jak ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz., podkreślił, że zupełnie czym innym jest godna potępienia nienawiść, czym innym zaś slogan, którego zawłaszczone nowe znaczenie ma niewiele wspólnego ze znaczeniem obu składających się nań słów. Według Prelegenta stało się ono niebezpiecznym narzędziem walki z przeciwnikami ideologicznymi, zaś nowa definicja słów jest drogą do tworzenia nowej, alternatywnej rzeczywistości.

Dr hab. Witold Starnawski, prof. ucz. przyznał, że instrumentalne wykorzystywanie pojęcia mowy nienawiści, na dodatek „niejasnego znaczeniowo i nieostrego treściowo”, może dać przyzwolenie do wprowadzenia ograniczeń wolności sumienia i szeroko rozumianej wolności wypowiedzi, włącznie z penalizacją.

– Mową nienawiści może stać się przytaczanie faktów. Nie liczy się – obiektywna rzeczywistość – liczy się, zawsze przecież subiektywne odczucie, interpretacja – zaznaczył Prelegent – Uniemożliwi debatę na ważne tematy pod pozorem szerzenia mowy nienawiści.

UKSW oazą mądrej debaty

Prof. Magdalena Żemojtel Piotrowska zastanawiała się gdzie kończy się uzasadniona krytyka a zaczyna mowa nienawiści, czy bliższy jest nam amerykański model zagwarantowanej przez Konstytucję Stanów Zjednoczonych wolności słowa czy europejski  – penalizujący wypowiedzi czasami politycznie niepoprawne.

– Jestem zwolennikiem wolności słowa, nie powinna być ona ograniczana zapisami Kodeksu Karnego. Mowa nienawiści może zacząć być traktowana jako kaganiec w kwestiach światopoglądu religijnego. Znane są już, choć nie w Polsce, przypadki karania księży za cytowanie fragmentów Pisma św. – mówił ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz. – Wojna kulturowa będzie się coraz bardziej pogłębiać. Dlatego tak ważna jest możliwość prowadzenia spokojnej debaty uniwersyteckiej przy zachowaniu różnorodności poglądów.

Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz. wyraził przekonanie, że nasza Uczelnia pozostanie „oazą wolności” i „mądrej debaty intelektualnej”.

– Kontynuujemy zgłębianie tego nośnego, wielowątkowego tematu – mówił na zakończenie Debaty Fakultetów ks. prof. Ryszard Czekalski, rektor UKSW. – Miejmy większy szacunek dla słowa, wypowiadajmy je odpowiedzialnie, z większym namysłem – zaapelował do zebranych Rektor UKSW.

Ks. dr hab. Andrzej Kobyliński, prof. ucz. –kierownik Katedry Etyki w Instytucie Filozofii UKSW. Główne kierunki badań dotyczą filozofii nowożytnej, współczesnych zagadnień bioetycznych, filozofii włoskiej, nihilizmu i filozofii religii.

Dr hab. Monika Przybysz, prof. ucz. – wykładowca w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW w Warszawie, trener i szkoleniowiec. Apecjalista ds. public relations, crisis management, mediów społecznościowych, medioznawca, Prowadzi warsztaty z młodzieżą, kadrą pedagogiczną i rodzicami, dotyczące komunikacji społecznej, komunikacji kryzysowej i social mediów. Od 2016 r. organizuje konferencje naukowe poświęcone hejtowi, bada zjawisko hejtingu i trollingu.

Dr hab. Piotr Radkiewicz, prof. ucz.  kieruje Katedrą Metodologii Badań Psychologicznych w Instytucie Psychologii UKSW. W pracy naukowej zajmował się zagadnieniami z obszaru psychologii społecznej, psychologii politycznej, makropsychologii i psychologii pracy. Od końca lat 90. interesuje się problematyką postaw narodowych, autorytaryzmu, relacji międzygrupowych i psychospołecznych aspektów zmiany społecznej

Dr hab. Witold Starnawski, prof. ucz. na Wydziale Nauk Pedagogicznych UKSW. Na UKSW wykładam etykę i inne przedmioty związane z filozofią wychowania (jestem po filozofii  na KUL) oraz z pogranicza wychowania i filozofii. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół filozofii wychowania, filozofii osoby, zwłaszcza Jana Pawła II i zagadnienia prawdy.

Prof. dr hab. Magdalena Żemojtel-Piotrowska – profesor nauk społecznych. Dyrektor Instytutu Psychologii UKSW. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół zagadnień związanych z psychologią międzykulturową, społeczną i polityczną. W sposób szczególny zajmuje się roszczeniowością, narcyzmem i dobrostanem, ze szczególnym uwzględnieniem uwarunkowań kulturowych rozwoju tych zjawisk, a także psychologiczne wyznaczniki i konsekwencje transcendencji duchowej i religijności

Cykl Debata Fakultetów powstał w roku akademickim 2022/2023 z inicjatywy władz rektorskich, we współpracy z dziekanami wydziałów UKSW. Celem debat jest spojrzenie na istotne problemy współczesności z perspektyw różnych dyscyplin naukowych, rozwijanych w naszej społeczności akademickiej.