„Prawda w miłości” – nauczanie Kardynała Stefana Wyszyńskiego wobec przemian i kryzysów czasów współczesnych

Na kampusie Dewajtis odbyło się ogólnopolskie sympozjum naukowe „Kościół i świat w dobie przemian. Prymasa Wyszyńskiego sposób na kryzys”, zorganizowane przez Centrum Myśli bł. Stefana Wyszyńskiego UKSW.

Spotkanie stało się przestrzenią wymiany myśli nad aktualnością dziedzictwa bł. kard. Stefana Wyszyńskiego w obliczu współczesnych przemian społecznych i kulturowych. W wydarzeniu uczestniczyli badacze, duchowni i studenci, a także nauczyciele i uczniowie szkół noszących imię Prymasa Tysiąclecia.

Ks. prof. dr hab. Ryszard Czekalski, rektor UKSW, podkreślił wyjątkowość bohatera konferencji:
– Kardynał Stefan Wyszyński był niezłomnym i wyjątkowym Prymasem – osobowością o ogromnym formacie duchowym i intelektualnym. Prowadził wspólnotę Kościoła i naród przez lata szczególnie trudnych doświadczeń. Dzięki działalności Centrum Myśli bł. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, które od lat działa w strukturach naszej Uczelni, możliwe jest systematyczne pogłębianie refleksji nad jego dziedzictwem – mówił. Zwrócił też uwagę, że ks. prof. Rafał Bednarczyk, dyrektor Centrum i dziekan Wydziału Teologicznego, regularnie inicjuje konferencje przenoszące badania z poziomu biograficznego na pytanie o aktualność przesłania Prymasa wobec wyzwań współczesności.

Demokracja, autorytet i odpowiedzialność

Pierwszą sesję, prowadzoną przez dr. Igora Kilanowskiego, otworzył ks. prof. dr hab. Piotr Mazurkiewicz (UKSW) referatem „W kierunku autokracji”. Analizował on mechanizmy, w których demokracja osuwa się w autorytaryzm lub totalitaryzm. Przypomniał klasyczne rozróżnienia ustrojowe z tradycji platońsko-arystotelesowskiej i podkreślił, że uznawanie liberalnej demokracji za jedyny „dobry” system jest przejawem ideologii.

W autokracji – wskazywał – władza nie wynika z realnej kontroli społecznej, a jej granice są nieprzewidywalne; w totalitaryzmie celem staje się zniewolenie człowieka. Odwołując się do doświadczeń Grecji i Rzymu, zauważył, że trwałość porządku publicznego zapewniał autorytet i społeczna akceptacja instytucji. Oświeceniowy odwrót od autorytetu zaburzył, jego zdaniem, naturalny ład. Dlatego w życiu publicznym potrzebni są ludzie o autorytecie moralnym – takim był kard. Wyszyński, który, nie pełniąc funkcji państwowych, oddziaływał na sumienia.

– Kard. Wyszyński nie zgodził się na prywatyzację religii. Kościół – nawet w komunizmie – był obecny w sferze publicznej z czytelnym przesłaniem moralnym; a spoiwem tego przesłania była jego „roztropna gotowość na męczeństwo” – podkreślił prelegent.

„Prawda w miłości” – szkoła jako przestrzeń formacji

Dr hab. Anna Fidelus, prof. ucz., prorektor ds. studenckich i kształcenia UKSW, w wystąpieniu „Wychowanie w szkole – wyzwania, możliwości, ograniczenia” wskazała, że myśl bł. Prymasa jest nadal praktyczna i operacyjna dla współczesnej edukacji. Wyzwania szkoły obejmują dynamiczne zmiany prawne i programowe, cyfryzację i wpływ sztucznej inteligencji, wielojęzyczność i migracje, a także kryzys zdrowia psychicznego – z rosnącym lękiem, autoagresją i problemami więzi.
– Szkoła w 2025 roku wymaga wsparcia psychologicznego zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli – zaznaczyła.

Prymasowskie wezwanie do „czynienia prawdy w miłości” oznacza równowagę zasad i empatii.
– „Bez miłości prawda bywa narzędziem dominacji, bez prawdy miłość staje się sentymentalizmem” – cytowała kard. Wyszyńskiego prof. Fidelus. „Szkoła miłości” nie znosi wymagań; przeciwnie – uczy odpowiedzialności, sprawiedliwości i troski o dobro wspólne. W tym duchu wybrzmiewa dewiza „Musicie mieć w sobie coś z orłów” – jako zobowiązanie nauczycieli do rzetelności, punktualności, kultury słowa i spójności etycznej, szczególnie w erze AI.

Kultura, tożsamość i rodzina

Dr hab. Michał Białkowski, prof. UMK, w referacie „Kultura, tożsamość i wartości w dobie kryzysów i przemian w XX stuleciu” ukazał, że dla Prymasa kultura – zakorzeniona w tradycji chrześcijańskiej i łacińskiej – była przestrzenią, w której spotykają się łaska Boża i ludzka wolność. Nie definiował jej jednolicie; czytał ją „w znakach czasu”, obserwując przemiany w Polsce i Europie.

Trwałe wartości Wyszyńskiego to: Kościół, Ojczyzna, Naród, Rodzina. Naród traktował jako „rodzinę rodzin”, zaś rodzinę – jako podstawową wspólnotę miłości i solidarności. Doświadczenia II wojny światowej i powojnia ugruntowały potrzebę odbudowy duchowej i kulturowej – pracy nad sumieniem, która kształtuje ład społeczny.

Hermeneutyka ciągłości w Kościele XX wieku

Drugą sesję otworzył prof. dr hab. Paweł Skibiński (UW) wykładem „Prymas Stefan Wyszyński – między epoką Leona XIII a Jana Pawła II”. Przedstawił on przesunięcia demograficzne i geograficzne w Kościele: od Europy ku globalnemu Południu i Amerykom, rosnącą liczbę kardynałów spoza Europy oraz wzmocnienie kolegialności (Synod Biskupów, konferencje episkopatów). W Polsce rosła sieć diecezji, co zmieniało organizacyjny pejzaż Kościoła.

– Wyszyński to zwolennik hermeneutyki ciągłości, który akceptuje zmiany – mówił prof. Skibiński – zarówno te nieuniknione, jak i te, które Kościół sam wprowadza, pozostając wiernym depozytowi wiary.

Następnie ks. prof. dr hab. Jan Przybyłowski (UKSW) w referacie „W katolicyzmie jest bezpieczniej… Kościół w Polsce w perspektywie KNS” akcentował, że dzisiejsze wyzwania to nie spory doktrynalne, lecz konsekwencje gwałtownego postępu technologicznego i przejścia od AI do „super-AI”.
– Autorytet Wyszyńskiego wyrastał z Katolickiej Nauki Społecznej. Bez KNS Kościół nie zrozumie świata i nie zrealizuje misji wcielania zbawienia w życie społeczne – wskazał ks. prof. Przybyłowski. Odwołał się też do prymasowskiego realizmu w ocenie ateizmu jako walki z wiarą i moralnością, a nie tylko z instytucjami kościelnymi, oraz do proroczego wezwań, by „iść na Wschód” – także w sensie mentalnego otwarcia i solidarności (m.in. z Ukrainą).

Przemiana serc – droga odnowy

Dr Magdalena Parzyszek (KUL) w wystąpieniu „Kryzys czy przemiana współczesnej rodziny” zarysowała moralno-duchowy charakter współczesnych kryzysów, których źródłem jest odejście od Boga, prawdy i prawa naturalnego. Przypomniała, że problemy z okresu PRL – relatywizacja moralna, konsumpcjonizm, ideologizacja ról społecznych – wracają dziś w nowych formach. Proponowane przez Prymasa odpowiedzi to formacja sumienia, praca nad charakterem i „przemiana serca”:
– Nie można zmieniać świata, jeśli nie zmienimy siebie. Przemiana społeczna ma charakter wspólnotowy – dokonuje się przez solidarność, wzajemną pomoc i miłość do Ojczyzny, której rdzeniem jest miłość – podkreśliła dr Parzyszek.

Panel dyskusyjny: Co możemy zrobić dla Kościoła i świata, czerpiąc od Prymasa Wyszyńskiego

Zwieńczeniem sympozjum był panel dyskusyjny zatytułowany „Co możemy zrobić dla Kościoła i świata, czerpiąc od Prymasa Wyszyńskiego”, który poprowadziła dr Ewa K. Czaczkowska z Instytutu Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW. W rozmowie udział wzięli: ks. dr Adam Pawlaszczyk – redaktor naczelny tygodnika „Gość Niedzielny”, Dariusz Urbański – prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego i dyrektor Szkoły Podstawowej w Siedlinie, dr Piotr Jednaszewski – członek Rady Uczelni UKSW i działacz polonijny, Michalina Jankowska – dyrektor Instytutu Prymasowskiego Stefana Kardynała Wyszyńskiego, Marcin Sułek – członek Zarządu Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” oraz Piotr Dmitrowicz – dyrektor Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie.

Uczestnicy dyskusji podkreślali, że nauczanie bł. Stefana Wyszyńskiego wciąż może być inspiracją dla współczesnego człowieka, Kościoła i społeczeństwa. Ks. dr Adam Pawlaszczyk zwrócił uwagę, że siła przekazu Prymasa tkwiła w jego duszpasterskim podejściu i głębokim człowieczeństwie:

– Kardynał Wyszyński potrafił przemówić do wszystkich grup społecznych, bo do końca pozostał duszpasterzem. Był człowiekiem świętym, ale jego świętość ukryta jest za fasadą pomnikowości. Zadaniem mediów jest dziś tę fasadę zdjąć i pokazać człowieka prawdziwego – mówił.

Dariusz Urbański przybliżył działalność Stowarzyszenia Przyjaciół Szkół im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, które skupia 48 placówek edukacyjnych w całej Polsce. Szkoły te – jak wskazał – wprowadzają nauczanie Prymasa w codzienność wychowawczą, organizując konkursy, warsztaty i projekty edukacyjne, które kształtują postawy odpowiedzialności i wspólnotowości.

O znaczeniu nauczania Prymasa dla środowisk polonijnych mówił dr Piotr Jednaszewski, podkreślając, że jego myśl jest mostem łączącym Polonię z ojczyzną. – Nauczanie kardynała Wyszyńskiego służy polskim wspólnotom w Szkocji i na emigracji jako język wartości i duchowa płaszczyzna dialogu – zauważył.

Michalina Jankowska, dyrektor Instytutu Prymasowskiego, mówiła o potrzebie przybliżania postaci Prymasa jako człowieka bliskiego i zwyczajnego: – Staramy się pokazywać Księdza Prymasa nie tylko jako wielkiego hierarchy, lecz jako człowieka, który żył w prawdzie, prostocie i miłości do drugiego. Uczył, że w każdym człowieku należy zobaczyć Boga – podkreśliła.

Marcin Sułek zwrócił uwagę na znaczenie Katolickiej Nauki Społecznej, której – jak mówił – twarzą i praktykiem był właśnie Wyszyński: – Kardynał Wyszyński żył prawdą, głosił prawdę, był prawdą. To dzięki niemu wiemy, że nauka społeczna Kościoła nie jest teorią, lecz konkretną drogą kształtowania relacji, pracy, odpowiedzialności i solidarności – mówił przedstawiciel „Civitas Christiana”.

Z kolei Piotr Dmitrowicz wskazał na rolę pamięci i narracji historycznej w utrwalaniu dziedzictwa Prymasa:
– Mówienie o Stefanie Wyszyńskim jest zawsze wyzwaniem, bo był człowiekiem niezwykle złożonym i wszechstronnym. W Muzeum staramy się opowiadać o nim tak, by pozostał wiarygodny i ludzki, a jednocześnie by nie zatracić wielkości jego świadectwa – zaznaczył.

Na zakończenie dr Czaczkowska zapytała panelistów, co jako społeczeństwo możemy zrobić, by jeszcze szerzej czerpać z nauczania Prymasa. Wszyscy zgodzili się, że konieczne jest przekładanie jego nauczania na konkretne działania – zarówno edukacyjne, jak i medialne, społeczne i duszpasterskie. Chodzi o to, by Wyszyński nie pozostał tylko w podręcznikach i pomnikach, ale inspirował młodych do refleksji nad prawdą, wolnością i odpowiedzialnością.

Dyskusję zakończyło pytanie studenta V roku socjologii UKSW o najważniejszy cytat Prymasa Wyszyńskiego. Paneliści wskazali m.in.:

• „Nie wiem, co będzie dalej, ale jest Bóg, a my w Nim.”
• „Nikt nie jest samotną wyspą.”
• „Niczym nie zmuszą mnie do tego, bym ich nienawidził.”
• „Mów mało, żyj bez hałasu; czyń wiele, lecz bez gorączki, spokojnie; pracuj systematycznie; unikaj marzycielstwa – nie myśl o przyszłości, to rzecz Boga; nie trać czasu, gdyż on do ciebie nie należy.”
• „Nie ma takiej krzywdy, której nie można przebaczyć.”