Miasto wrażliwe – długoterminowa opieka jako wyzwanie społeczne i infrastrukturalne

W Centrum Nauki Kopernik odbyła się konferencja „Miasto wrażliwe – długoterminowa opieka jako wyzwanie społeczne i infrastrukturalne”, zorganizowana przez MetropolisLab i Unię Metropolii Polskich. Celem konferencji było przedstawienie Raportu Potrzeby i możliwości modernizacji opieki długoterminowej w jednostkach samorządu terytorialnego należących do Unii Metropolii Polskich im. Pawła Adamowicza przygotowanego przez Zespół ekspertów z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W wydarzeniu uczestniczyli przedstawiciele samorządów, środowiska akademickiego, eksperci polityki społecznej oraz instytucji ochrony zdrowia.

Konferencję otworzyła Dyrektor Zarządzająca UMP Dorota Bąbiak-Kowalska, która podkreśliła znaczenie zakończonych prac badawczych nad raportem.

– Cieszę się, że możemy dziś wspólnie rozmawiać o wynikach raportu i kolejnych krokach. Temat opieki długoterminowej dotyczy każdego samorządu, niezależnie od jego wielkości – to jedno z największych wyzwań społecznych najbliższych dekad – mówiła Dorota Bąbiak-Kowalska, dziękując zespołom badawczym oraz miastom członkowskim za zaangażowanie w projekt.

W pracach nad raportem uczestniczyli m.in. prof. Sebastian Sikorski z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego – inicjator projektu i autor koncepcji badania, oraz prof. Iwona Kowalska-Bobko z Uniwersytetu Jagiellońskiego, kierująca częścią analityczno-diagnostyczną.

Po przywitaniu głos zabrała prof. dr hab. Irena Lipowicz, wskazując, że kryzys opieki długoterminowej w Polsce to nie tylko problem organizacyjny, lecz także systemowy i etyczny.
– Samorządy posiadają ogromny potencjał innowacyjny, jednak bez wsparcia legislacyjnego i finansowego nie udźwigną ciężaru demograficznych zmian. Potrzebujemy nowego myślenia o państwie i wspólnocie lokalnej – opartego na solidarności pokoleń i godności osób starszych – podkreśliła profesor.

Profesor Lipowicz zwróciła również uwagę na konieczność docenienia pracy osób opiekujących się seniorami i osobami przewlekle chorymi, nazywając ich „bohaterami codzienności, którzy często pozostają niewidoczni w przestrzeni publicznej”.

Wyniki badań i główne wnioski raportu

W drugiej części konferencji zaprezentowano wyniki raportu przygotowanego przez zespoły badawcze Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Prof. Iwona Kowalska-Bobko omówiła część analityczną raportu, obejmującą badania jakościowe w 12 miastach metropolitalnych. Zespół UJ CM przeprowadził wywiady z dyrektorami domów pomocy społecznej (DPS), zakładów opiekuńczo-leczniczych (ZOL), pracownikami samorządowymi i opiekunami nieformalnymi osób niesamodzielnych.

Wyniki wskazują m.in. na:

• braki kadrowe i niskie wynagrodzenia, szczególnie w placówkach samorządowych,
• brak koordynacji pomiędzy sektorem zdrowia a pomocą społeczną,
• niedostateczne wsparcie opiekunów rodzinnych,
• fragmentaryczność systemu finansowania oraz różnice w standardach usług,
• ograniczoną dostępność infrastruktury opiekuńczej w mniejszych jednostkach samorządowych.

Prof. Kowalska-Bobko zwróciła uwagę, że koncepcja deinstytucjonalizacji opieki jest często błędnie rozumiana – nie jako modernizacja, lecz jako redukcja placówek, co prowadzi do pogłębiania deficytu opieki. – Potrzebujemy bardziej elastycznego modelu, który łączy elementy instytucjonalne i środowiskowe, dostosowane do lokalnych warunków i potrzeb mieszkańców – podkreśliła.

Aspekt prawny i systemowy

Dr hab. Sebastian Sikorski, prof. ucz, współautor raportu i inicjator projektu badawczego, zaprezentował część opracowania poświęconą analizie rozwiązań prawnych i systemowych w Polsce oraz w wybranych krajach europejskich.

Profesor Sikorski wskazał, że jednym z najpoważniejszych problemów jest brak ustawowej definicji opieki długoterminowej, co utrudnia planowanie finansowania i odpowiedzialności między resortami zdrowia, polityki społecznej i samorządami.
Zwrócił również uwagę na rozproszenie kompetencji – zarówno na poziomie rządowym, jak i samorządowym – oraz brak jednolitego modelu nadzoru nad placówkami publicznymi i prywatnymi.

Porównując rozwiązania zagraniczne, prof. Sikorski przedstawił m.in. modele z Niemiec, Czech i Finlandii, gdzie wdrożono systemy ubezpieczenia pielęgnacyjnego, rozwinięto sieć lokalnych centrów koordynacji opieki oraz włączono technologie teleopieki i zdalnego monitoringu zdrowia.
– Nie powinniśmy obawiać się adaptowania rozwiązań, które się sprawdzają w Europie. Polska potrzebuje zintegrowanego systemu opartego na partnerstwie publiczno-prywatnym, w którym samorząd nie będzie wykonawcą zadań zleconych, lecz równorzędnym współtwórcą polityki opiekuńczej – podkreślił.

W swoim wystąpieniu prof. Sikorski odniósł się także do planowanej ustawy o Centrach 75+, zaznaczając, że jej sukces będzie zależeć od właściwego powiązania z istniejącą siecią placówek i doprecyzowania zasad finansowania.
Zaapelował również o opracowanie krajowej strategii opieki długoterminowej, która obejmowałaby nie tylko wsparcie instytucjonalne, ale także profilaktykę, edukację społeczną i rozwój zawodów opiekuńczych.

– Opieka długoterminowa nie jest jedynie kwestią usług – to miara dojrzałości społeczeństwa i jego stosunku do słabszych. Dlatego potrzebujemy odważnych decyzji systemowych i wspólnej pracy świata nauki, samorządów i państwa – zakończył swoje wystąpienie profesor.

Wspólne wyzwanie metropolii i samorządów

Wnioski z raportu jednoznacznie wskazują, że wyzwania związane z opieką długoterminową dotyczą zarówno dużych metropolii, jak i mniejszych jednostek samorządowych.
Ich rozwiązanie wymaga współpracy władz lokalnych, środowiska akademickiego, organizacji społecznych i sektora prywatnego.

Jak podkreślali uczestnicy konferencji – tylko podejście zintegrowane, oparte na solidarności i współdziałaniu, pozwoli budować „miasta wrażliwe” – wspólnoty gotowe zapewnić każdemu mieszkańcowi godne warunki życia, niezależnie od wieku i stanu zdrowia.

Zespół pracujący nad raportem:

Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Prof. Sebastian Sikorski, prof. Irena Lipowicz, prof. Natalia Kohtamäki, prof. Radosław Mędrzycki, mgr Maciej Barmosz, mgr Bartłomiej Michalak

Instytut Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum

Prof. Iwona Kowalska-Bobko, dr Katarzyna Badora Musiał, dr Estera Wieczorek, dr Katarzyna Nowak-Zając, dr Iwona Bielska, dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, dr Agnieszka Krawczyk, mgr Natalia Petka, mgr Maja Mydel, mgr Jakub Dulniak,