Świat na miarę seniora 2025

Konferencja poświęcona zagadnieniom starzenia się i sytuacji osób starszych zgromadziła badaczy i ekspertów, którzy wspólnie omawiali najważniejsze wyzwania stojące przed seniorami we współczesnym świecie.

Uczestników spotkania powitała dr Elżbieta Bojanowska, dyrektor CBS ROB UKSW. Jak wyjaśniła, „dynamika zmian społecznych powoduje, że jednym z ważniejszych wyzwań dziś jest kwestia starzenia się społeczeństwa”. Dlatego Referencyjny Ośrodek Badawczy UKSW realizuje projekt „Świat na miarę seniora seniora – sytuacja osób starszych w Polsce” finansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (umowa: MEiN/2023/DPI/2077), , badający tę problematykę, a konferencja jest poświęcona prezentacji wyników badań jakościowych i ilościowych, przeprowadzonych przez ROB UKSW po raz drugi.

Badania obejmują moduł stały, powtarzany corocznie, oraz moduł tematyczny, który w 2025 roku dotyczył udzielanego i otrzymywanego wsparcia oraz opieki formalnej (w ramach usług publicznych) i nieformalnej (w ramach opieki rodzinnej, sąsiedzkiej), zależnie od stanu zdrowia i poziomu samodzielności. Badanie ilościowe i jakościowe zostało przeprowadzone na przełomie czerwca i lipca tego roku. Badanie ilościowe zostało zrealizowane (podobnie jak w zeszłym roku) na ogólnopolskiej, reprezentatywnej grupie 3 tysięcy osób powyżej 60. roku życia. Natomiast badanie jakościowe objęło 100 osób powyżej 60. roku życia, zróżnicowanych pod względem wieku, płci i miejsca zamieszkania.

Następnie głos zabrała dr hab. Anna Fidelus, prof. ucz. prorektor ds. studenckich i kształcenia UKSW, która oficjalnie otworzyła konferencję, podkreślając rolę uczelni w tym obszarze.

– Nasz Uniwersytet jest otwarty na wsparcie środowiska społecznego i seniorów. Nas, naukowców i pracowników UKSW, bardzo cieszy to, że obecni tutaj przedstawiciele samorządów korzystają z naszych wyników badań i wprowadzają je w życie. Bardzo ważne, aby wdrażać w praktykę wnioski uzyskane z prowadzonych badań. Widzimy dzięki temu sens pracy – powiedziała prof. Fidelus. Podkreśliła także, że realizując projekt, UKSW realizuje również swoją „trzecią misję”, czyli pracę dla społeczeństwa. – Uniwersytet istnieje także po to, by służyć społeczeństwu. Projekt „Świat na miarę seniora” to przykład konkretnej służby człowiekowi – zakończyła prorektor ds. studenckich i kształcenia UKSW.

W pierwszym bloku wystąpień uczestnicy mieli okazję zapoznać się z dwiema uzupełniającymi się analizami. Prof. dr hab. Gertruda Uścińska przedstawiła ekonomiczny wymiar sytuacji seniorów w referacie „Portret własny seniorów: kontekst ekonomiczny”. Jak wykazywała, w 2025 roku 85% dochodów seniorów pochodzi z publicznego systemu emerytalnego (6,3 mln świadczeniobiorców z ZUS). Sytuacja materialna osób starszych w Polsce jest zróżnicowana i silnie zależna od wieku. Największa grupa seniorów deklaruje, że ich domowe budżety pozwalają nie tylko na pokrycie wydatków, ale także na oszczędzanie (36,3% ogółu). Wraz z wiekiem komfort finansowy spada — rośnie odsetek osób żyjących bardzo oszczędnie lub mających trudności nawet z pokryciem podstawowych potrzeb. Rosną również wydatki związane z mieszkaniem i energią, żywnością oraz leczeniem. Młodsi seniorzy wolne środki oszczędzają lub wydają je na zdrowie i rehabilitację. Zadłużenie jest relatywnie rzadkie i maleje z wiekiem. Prof. Uścińska wyjaśniła, że w Polsce przejście na emeryturę jest dominującym wyborem (ponad 84% osób powyżej 60. roku życia). Pracujący na emeryturze to głównie młodsi emeryci (60–64 lata); po 75. roku życia aktywność zawodowa jest minimalna. Czynnikami motywującymi seniorów do podejmowania pracy są: wymiar finansowy oraz aspekty psychologiczne, edukacyjne, relacje międzyludzkie oraz poczucie pasji i spełnienia.

W podsumowaniu referatu prof. Gertruda Uścińska zaznaczyła, że Polacy coraz częściej kontynuują aktywność zawodową po osiągnięciu wieku emerytalnego – w ciągu 8 lat nastąpił wzrost liczby pracujących emerytów o ponad 40%. Osoby w wieku emerytalnym coraz częściej dostrzegają korzyści z opóźnienia dezaktywizacji zawodowej w postaci wyższych świadczeń. Wśród działań zmierzających do wdrożenia europejskiego modelu nauki przez całe życie prof. Uścińska wymieniła m.in.: edukację i informowanie o mechanizmie systemu emerytalnego, reformę aktywnej polityki rynku pracy, dostosowanie miejsc pracy do potrzeb starszych pracowników, upowszechnianie kompetencji oraz koncepcję uczenia się przez całe życie, a także przełamywanie stereotypów dotyczących pracowników w wieku okołoemerytalnym.

Dr Elżbieta Bojanowska zaprezentowała społeczne aspekty starzenia się w wystąpieniu „Portret własny seniorów: kontekst społeczny”.

Przedstawiła odpowiedzi na pytanie: „Z czym kojarzy się starość?”. Skojarzenia badanych dotyczyły obecnego etapu życia – na możliwość spędzania czasu z rodziną wskazało najwięcej badanych (38,3%), dalej na możliwość realizacji pasji i zainteresowań (30,4%), a następnie na czas spędzany z przyjaciółmi i znajomymi (20%). Te odpowiedzi dotyczą „młodszych emerytów”. Wraz z wiekiem zmienia się postrzeganie starości – po 75. roku życia kojarzy się ona z chorobą i samotnością. Badania wykazały silną współzależność między wiekiem a postrzeganiem starości jako etapu życia. Jest ona związana także z wykształceniem – seniorzy z wyższym wykształceniem częściej wskazują na starość jako czas realizacji pasji, natomiast osoby z niższym wykształceniem częściej kojarzą ją z samotnością.

Dr Elżbieta Bojanowska zaprezentowała też wyniki badań określających potrzeby seniorów. Główne potrzeby, na które wskazywali seniorzy, związane są: z byciem aktywnym (32,2%), ze stabilną sytuacją materialną (31,1%), z odpowiednią opieką lekarską (30,6%), byciem potrzebnym (21,2%) oraz potrzebą szacunku (17,1%).

Na pytanie, jakie działania wspierające poprawiłyby jakość ich życia, najwięcej wskazań dotyczyło możliwości udziału w zajęciach i spotkaniach społecznych (23,1% ogółem). Na drugim miejscu plasuje się potrzeba możliwości pomagania innym osobom w najbliższym otoczeniu (20,8%). Znaczącą rolę odgrywają oczekiwania dotyczące poprawy sytuacji materialnej, tj. pomocy finansowej (14,1%), jak i dostępu do informacji o zdrowiu i profilaktyce (14,3). Z wiekiem rośnie zapotrzebowanie na usługi opiekuńcze i pielęgniarskie, a zmniejsza się zapotrzebowanie na działania związane z życiem społecznym.

– Polityka społeczna wobec osób starszych musi być bardzo zróżnicowana, dostosowana do możliwości, potrzeb, grup wiekowych, stylu życia i sytuacji rodzinnej osób starszych. To nie może być jedna polityka społeczna – zaznaczyła dr Elżbieta Bojanowska.

Panel I: Rodzina – relacje społeczne – aktywność

Panel moderowany przez dr Martynę Kawińską skoncentrował się na roli relacji, integracji i aktywności w budowaniu dobrostanu seniorów. Pokazał, jak wielowymiarowa jest społeczna kondycja osób starszych i jak różne czynniki kształtują ich poczucie jakości życia.

Prof. Marek Bednarski omówił sytuację zawodową seniorów w kontekście wyzwań demograficznych. Wskazał, że dłuższa aktywność zawodowa staje się koniecznością zarówno na poziomie systemu społecznego, jak i indywidualnego. Praca sprzyja utrzymaniu sprawności, poczucia sensu oraz stabilności finansowej. Jednocześnie rośnie znaczenie adaptacji miejsc pracy do potrzeb starszych pracowników.

Ks. prof. Rafał Bednarczyk zwrócił uwagę na wymiar duchowy starzenia się. Religijność seniorów – określona jako „kapitał duchowy” – pełni funkcję ochronną: wzmacnia odporność psychiczną, ułatwia radzenie sobie z trudnościami i buduje tożsamość w nowych rolach życiowych.

Prof. Anna Fidelus podkreśliła rolę grup wsparcia, które naturalnie powstają między osobami w podobnym wieku i sytuacji życiowej. Tego typu środowiska pozwalają na dzielenie się doświadczeniem, zmniejszają poczucie osamotnienia i wzmacniają wzajemną solidarność. Panelistka wskazała, że dla wielu seniorów grupa wsparcia spełnia funkcję nie tylko społeczną, ale i terapeutyczną.

Prof. Rafał Wiśniewski przybliżył różne formy uczestnictwa seniorów w życiu społecznym i kulturalnym. Wskazał na szczególną rolę bibliotek, domów kultury i lokalnych instytucji animujących aktywność. Podkreślił, że regularna aktywność – niezależnie od jej rodzaju – znacząco wpływa na dobrostan psychiczny i fizyczny.

Dr Ewa K. Czaczkowska omówiła aktywność cyfrową seniorów, podkreślając dynamiczny rozwój kompetencji cyfrowych w grupie 60+. Choć 92% badanych korzysta z internetu, różnice między młodszymi a starszymi seniorami są wyraźne. Wyzwaniem pozostaje edukacja cyfrowa, która powinna iść w parze z przeciwdziałaniem wykluczeniu technologicznemu.

Dr Anna Jawor-Joniewicz zaprezentowała strukturę relacji rodzinnych seniorów. Większość osób starszych utrzymuje stałe kontakty z dziećmi, wnukami i prawnukami, a do ok. 75. roku życia częściej wspiera bliskich, niż sama otrzymuje pomoc. Jednocześnie w badaniach wybrzmiewa chęć zachowania niezależności i nieobciążania rodziny w razie poważnej niesamodzielności.

Panel I pokazał, że dobrostan seniorów w ogromnym stopniu zależy od jakości relacji, dostępu do aktywności oraz obecności wspólnot – rodzinnych, sąsiedzkich i instytucjonalnych. Relacje społeczne mogą rekompensować wiele trudności wynikających z wieku, a ich utrzymanie stanowi kluczowy cel polityki senioralnej.

Panel II: Zdrowie – samodzielność – zależność

Pod przewodnictwem dr hab. Agnieszki Sowy-Kofty panel poświęcony zdrowiu i samodzielności zgromadził pięciu ekspertów, którzy przedstawili dane i interpretacje dotyczące funkcjonowania seniorów.

Dr hab. Zdzisław Czajka wskazał, że seniorzy często oceniają swoje zdrowie pozytywnie, jednak realne ograniczenia funkcjonalne rosną z wiekiem. Istotny odsetek osób 70+ ma trudności z podstawowymi czynnościami, co w perspektywie starzenia demograficznego oznacza szybki wzrost liczby osób wymagających wsparcia.

Dr Martyna Kawińska omówiła wpływ sytuacji finansowej na jakość starzenia. Wydatki związane z mieszkaniem, energią i leczeniem stanowią największe obciążenie, a moment przejścia na emeryturę jest dla wielu osób punktem pogorszenia sytuacji materialnej. Jednocześnie styl wydatków seniorów pokazuje, że młodsze roczniki są coraz bardziej aktywne i mobilne.

Dr Rafał Bakalarczyk przedstawił preferencje seniorów dotyczące opieki. Dominujące jest oczekiwanie wsparcia rodzinnego, lecz rośnie też świadomość potrzeby instytucjonalnych i społecznych form pomocy, szczególnie w sytuacjach utraty samodzielności.

Ks. dr Marek Jarosz nakreślił zagadnienie zdrowia psychicznego osób starszych. Wskazał na niedoszacowanie objawów depresyjnych i zaburzeń emocjonalnych oraz ich związek z poczuciem osamotnienia. Relacje społeczne pełnią kluczową rolę ochronną, a brak diagnozy prowadzi do pogłębiania trudności.

Dr Dariusz Zalewski podkreślił, że samodzielność zależy od wielu czynników – zdrowia, wieku, wsparcia społecznego i struktury rodziny. W obliczu kurczących się zasobów rodzinnych rośnie rola lokalnych usług opiekuńczych i sąsiedzkich.

Perspektywa międzynarodowa

W ostatniej części konferencji przedstawiono spojrzenie na starzenie w skali globalnej.
Prof. Grega Strban omówił wyzwania systemów emerytalnych w UE, dr Piotr Jednaszewski – sytuację seniorów w Wielkiej Brytanii i Irlandii, zespół London South Bank University – rolę oświetlenia dobowego w zdrowym starzeniu a Dr Vira Kornіat – zmieniające się warunki życia seniorów na Ukrainie.

Blok ten ukazał, jak różnorodne strategie i doświadczenia międzynarodowe mogą inspirować do ulepszania polityk senioralnych w Polsce.

Konferencja „Świat na miarę seniora 2025” pokazała, jak złożone i wielowymiarowe jest zjawisko starzenia się we współczesnym społeczeństwie. Przedstawione analizy ekonomiczne, społeczne, zdrowotne i psychologiczne uwydatniły, że seniorzy stanowią grupę niezwykle zróżnicowaną, a ich potrzeby wymagają indywidualnego, elastycznego podejścia. Dyskusje panelowe podkreśliły kluczową rolę relacji rodzinnych i sąsiedzkich, konieczność wzmacniania aktywności społecznej i zawodowej osób starszych oraz rozwoju dostępnych usług wspierających samodzielność. Wnioski płynące z badań i debat wskazują jednoznacznie, że polityka senioralna musi łączyć perspektywę ekonomiczną, zdrowotną i społeczną, a jej skuteczność zależy od współpracy środowiska naukowego, samorządów i instytucji publicznych.

Transmisja z konferencji w j. polskim:

Transmisja z konferencji w j. angielskim: