O cenzurze w starożytnym Rzymie po angielsku

Publikację „The Censors as Guardians of Public and Family Life in the Roman Republic” prof. Anny Tarwackiej, kierującej Katedrą Prawa Rzymskiego na UKSW, wydało brytyjskie renomowane wydawnictwo Routledge, wyspecjalizowane w publikacjach naukowych.

Pozycja dotyczy wpływu regulacji cenzorskich na rozwój norm prawnych w starożytnym Rzymie. Chociaż urząd cenzora był analizowany przez wielu badaczy z perspektywy historycznej i społecznej, w literaturze brakowało kompleksowego opracowania jego wpływu na rozwój prawa stanowionego. Monografia ma na celu wypełnienie tej luki, przedstawiając przegląd zastosowań noty cenzorskiej w celu wykazania jej wpływu na rozwój licznych regulacji w dziedzinie prawa prywatnego i publicznego w okresie republikańskim i cesarskim.

Przedmiotem rozważań prof. Anny Tarwackiej jest związek między prawem pisanym a pieczą nad moralnością oraz ustalenie, w jaki sposób działania cenzorów wpłynęły na kształtowanie przepisów prawa w czasach republiki i cesarstwa. Analiza wpływu działań cenzorów na rzymskie regulacje prawne stała się przyczynkiem do głębszego zrozumienia ogólnego znaczenia urzędu cenzora w kształtowaniu rzymskiego porządku prawnego.

Cenzura, jak wskazuje prof. Anna Tarwacka, należy do najbardziej fascynujących instytucji prawnych republikańskiego Rzymu. Cenzorzy byli gwarantami stabilności ustrojowej państwa. Ich kompetencje obejmowały szereg zadań związanych m.in. z przeprowadzaniem spisu obywateli i dzierżawieniem prywatnym podmiotom publicznych dochodów i wydatków. Stojąc na straży tradycyjnych wartości, sprawowali pieczę nad moralnością publiczną (regimen morum) co w praktyce oznaczało kontrolę nad prywatnymi aspektami życia współobywateli. Jeśli uznali, że zachowanie obywatela jest sprzeczne z obyczajami przodków, mogli zastosować notę cenzorską, czyli sankcję, w wyniku której ukarany tracił dobre imię oraz był degradowany społecznie.

Noty cenzorskie, będące przedmiotem rozważań Autorki, były do niedawna w nauce prawa rzymskiego postrzegane jako mało przydatne. Uważna analiza wspomnianych tekstów źródłowych prowadzi jednak, jak twierdzi prof. Anna Tarwacka, do wniosku, że działania cenzorów niejednokrotnie wpływały na prawo prywatne, często umożliwiając pociągnięcie kogoś do odpowiedzialności wówczas, kiedy nie było innej opcji. Przyjęcie takiej perspektywy badawczej pozwala spojrzeć inaczej na rozwój prawa prywatnego i wysnuć nowe wnioski dotyczące wielu jego instytucji, w szczególności w obszarze prawa rodzinnego i zobowiązań.