Świat na miarę seniora. Debata

O problemach badawczych związanych z diagnozowaniem sytuacji osób starszych w Polsce, ich potrzeb, a także uwarunkowań stylów życia, dyskutowali na UKSW wybitni eksperci. Debatę zorganizowało Centrum Badań nad Starością i Starzeniem się Społeczeństwa. Referencyjny Ośrodek Badawczy, realizujące projekt „Świat na miarę seniora – sytuacja osób starszych w Polsce”.

Prorektor ds. studenckich i kształcenia dr hab. Anna Fidelus, prof. ucz., otwierając wydarzenie w imieniu rektora UKSW ks. prof. dr hab. Ryszarda Czekalskiego, podkreśliła jak ważne jest łączenie działalności naukowej z działaniami praktyków, czyli wdrażanie wyników badań do praktyki życia.

— W naszym Uniwersytecie, który realizuje misje odpowiedzialności społecznej, te działania są podejmowane. Wnioski z badań, które są prowadzone przez Centrum są wprowadzane do praktyki środowiskowej – powiedziała, wyrażając nadzieję, że efekty kolejnych badań podjętych przez Centrum będą dobrze służyły osobom starszym.  

To nie jest monolit

– Obecnie brakuje kompleksowej analizy potrzeb seniorów w wymiarze ilościowym i jakościowym, obiektywnym i subiektywnym. Dlatego podjęliśmy się kompleksowej analizy sytuacji i potrzeb seniorów – stwierdziła dr Elżbieta Bojanowska, dyrektor Centrum Badań nad Starością i Starzeniem się Społeczeństwa. Referencyjny Ośrodek Badawczy.

Dyrektor Centrum zwróciła uwagę na kilka istotnych kontekstów prowadzonych badań. Jeden z ważniejszych dotyczy zmian demograficznych i starzenia się społeczeństwa. Do 2060 roku, według prognozy GUS, przy spadku liczby mieszkańców kraju o ponad 7 milionów osób, liczba osób w wieku 65+ wzrośnie z 8 mln 700 tys. w 2022 roku, do 11 mln, czyli o 37 proc., zaś w wieku 80 lat i więcej z 1 mln 600 tys. do 3 mln 600 tys., czyli o 125 proc.  To stanie się poważnym wyzwaniem dla społeczeństwa, związanym z potrzebą wsparcia tej grupy społecznej, a jednocześnie wykorzystaniem jej ogromnego potencjału, co jest tym bardziej wymagające, że seniorzy, jak mocno podkreśliła Dyrektor CBSROB oraz inni prelegenci, nie są monolitem, ale grupą bardzo zróżnicowaną wewnętrznie.

Celem projektu „Świat na miarę seniora – sytuacja osób starszych w Polsce” jest wieloaspektowe zbadanie i przedstawienie sytuacji osób starszych w różnych wymiarach życia, a także wartości istotnych dla seniorów z perspektywy jakości ich życia, potrzeb osób w wieku senioralnym, możliwości oraz stopnia ich zaspokojenia, a także realizowanych przez seniorów działań w kontekście ich przeszłych doświadczeń życiowych i obecnych możliwości. Badania osób 60+ o charakterze ilościowym (3000 respondentów) oraz jakościowym (100 respondentów) prowadzone będą przez trzy kolejne lata. Składają się one z dwóch modułów: powtarzalnego co roku oraz tematycznego raz w ciągu trzech lat.

— Naszą ambicją jest głębsze zdiagnozowanie zróżnicowanych stylów życia seniorów, a także motywacji, które tworzą ten styl – podkreśliła dr hab. Agnieszka Sowa-Kofta, prof. instytutu, z Instytutu Polityki i Spraw Socjalnych, omawiając dokładnie założenia badawcze projektu.

Co wiemy, a czego nie wiemy o seniorach

W debacie, którą prowadził dr Dariusz Zalewski z Instytutu Polityki i Spraw Socjalnych, eksperci zajmujący się problemem starości i starzenia się społeczeństwa, mówili o tym, na  jakie jeszcze ważne aspekty życia seniorów warto w badaniach zwrócić uwagę oraz o tym, jakie problemy i wyzwania stoją przed polityką senioralną państwa.

Dr hab. Piotr Szukalski, prof. ucz. z Uniwersytetu Łódzkiego postulował, by w analizach uwzględnić efekt generacji: — Dzisiejsi sześćdziesięciolatkowie wyglądają inaczej niż sześćdziesięciolatkowie sprzed 10 lat, i inaczej będą wyglądać sześćdziesięciolatkowie za 10 lat. Efekt generacji, czyli to, kiedy kto się urodził, rzutuje nie tylko na dostęp do różnego typu usług społecznych, ale na sposób myślenia seniorów, na ich mentalność. Ciekawym, według Prelegenta, byłoby także odtworzenie mikroświatu przestrzennego życia seniorów.

Z kolei dr hab. Mariola Racław z Uniwersytetu Warszawskiego postulowała m.in. wprowadzenie do myślenia i badań seniorów kategorii intersekcjonalności, czyli prowadzenia badań łączących bardzo różnorodne cechy, które są ważne z punktu widzenia statusu i pozycji społecznej danej osoby. Wśród wyzwań społecznych wymieniła m.in. nierówność seniorów w dostępie do służby zdrowia, a także zupełne wykluczenie, nie tylko cyfrowe czy transportowe, ale długookresowe seniorów bezdomnych. Dr hab. Izabela Warwas, prof. ucz. z Uniwersytetu Łódzkiego zwróciła uwagę na to, iż wykluczenie cyfrowe seniorów powoduje m.in. to, iż nie uczestniczą oni w gospodarce współdzielenia. Jako ważne pole badawcze wymieniła generatywność, czyli otwartość seniorów wobec młodszych pokoleń do dzielenia się wiedzą, doświadczeniem i wartościami. Natomiast dr hab. Anna Fidelus, prof. ucz., prorektor ds. studentów i kształcenia UKSW zaproponowała, aby sytuację osób starszych analizować z perspektywy fenomenologicznej. –  Należy patrzeć na sytuację osoby starszej jej oczyma. Nie narzucać jej swoich rozwiązań, wiedzy i doświadczeń, ale analizować jej doświadczenie, jej historię życia i pole społeczne.

W dyskusji pojawiły się różnego typu postulaty wobec polityki senioralnej państwa. Prof. dr hab. Marek Bednarski z IPiSS mówił o istnieniu wielu stereotypów w myśleniu pracodawców o seniorach, którym przydają cechy pozytywne i negatywne. W jego opinii w sytuacji deficytu siły roboczej na rynku pracy, państwo może odciążyć pracodawców zatrudniających seniorów, obniżając koszty pracy poprzez podatki, składki czy ergonomizację stanowisk pracy. Ks. dr Marek Jarosz z UKSW podkreślił, iż u dużej grupy seniorów na naturalne procesy związane ze starzeniem, nałożyło się doświadczenie głębokiej traumy izolacyjnej spowodowane pandemią. – Nastąpiło przetarcie szlaku depresyjnego. Seniorzy mają dziś większe predyspozycje do ponownego powrotu do tego stanu – powiedział, podkreślając konieczność uwzględniania w programach pomocowych dynamicznie zmieniające się możliwości adaptacyjne osób starszych. Wskazując zaś na wysoką korelację między zdrowiem a zaangażowaniem religijnym osób starszych, postulował, aby brały to pod uwagę podmioty budujące strategię pomagania seniorom.   

Natomiast dr hab. Rafał Wiśniewski, prof. ucz. z UKSW postulował konieczności myślenia holistycznego, kooperacji różnych instytucji zaangażowanych w sprawy senioralne oraz  budowanie zrozumienia między pokoleniami.  – W Polsce brakuje dziś zaufania, które przekłada się na więzi społeczne – podkreślił.

Zadanie „Świat na miarę seniora – sytuacja osób starszych w Polsce” finansowane jest ze środków Ministra Edukacji i Nauki.